مهاجرت معکوس از چشم و نگاه سینمای مستند/ گزارش نمایش مستند «اکسدوس» در خانه سینما
شامگاه (اول دی‌ماه) در تازه‌ترین برنامه از نمايش فيلمهاي مستند که از این پس روزهای شنبه و با همکاری انجمن كارگردانان سینمای مستند ایران و كانون فيلم خانه سينما برگزار می‌شود ابتدا مستند «اکسدوس» به کارگردانی بهمن کیارستمی به نمایش درآمد و سپس این فیلم با حضور نوید پورمحمدرضا به عنوان منتقد مهمان مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
در این جلسه که مصطفی شیری اجرای آن را برعهده داشت بهمن کیارستمی در پاسخ به پرسشی درباره‌ی نحوه‌ی ساخت «اکسدوس» گفت: «این فیلم نتیجه و برآیند دو کتاب مجموعه عکس به نام‌های «فتو ریاحی» و «گلشهر» است که تقریباً سال گذشته منتشر شدند. کتاب‌هایی که آن‌ها را می‌توان تحقیق‌هایی مصور درباره‌ی زندگی افغان‌تبارهای ساکن ایران دانست.»
وی گفت: «کتاب «فتو ریاحی» یک مجموعه عکس درباره‌ی آرشیو عکس‌های افغان‌های ساکن لواسان در یک عکاسی به همین نام و کتاب «گلشهر» درباره‌ی منطقه‌ای به همین نام در شهر مشهد است که به گورستان مهاجران افغان‌تبار تبدیل شده است. بخشی از عکس‌های این مجموعه را می‌توان نامه‌های مصوری دانست که مهاجران اهل کشور افغانستان قبل از رشد و گسترش نرم‌افزارهای پیام‌رسان تلفن‌های همراه برای برقراری ارتباط با خانواده‌های خود و نمایش زندگی ایده‌آل خود از آن استفاده می‌کردند.»
وی هم‌چنین گفت: «وقتی موضوعی برایم جالب می‌شود تلاش می‌کنم تا حساسیت‌ام را روی آن افزایش داده و درباره‌اش کار کنم. سوژه‌ی فیلم «اکسدوس» هم چنین شرایطی داشت و زمانی که پس از انتشار مجموعه عکس‌های «فتو ریاحی» و «گلشهر» به موج مهاجرت معکوس افغان‌های ساکن ایران مواجه شدم تصمیم گرفتم درباره‌ی این سوژه فیلم بسازم.»
کیارستمی سپس با اشاره به افزایش سفر این‌گونه افراد در مرداد و شهریورماه گذشته گفت: «رشد این سفرها به گونه‌ای بود که حتی به نظر می‌رسید می‌تواند کشور را با بحران ناشی از کمبود ناگهانی کارگران افغان‌تبار مواجه کند؛ و این، شرایط خاصی بود که اداره اتباع خارجی هم تا پیش از این با آن مواجه نشده بود.»
وی سپس درباره‌ی نحوه‌ی ساخت مستند «اکسدوس» گفت: «آن روزها خیلی اتفاقی گذرم به خیابان خاوران و مرکز بازگشت امام رضا (ع) در این منطقه افتاد که توسط اداره اتباع خارجی وزارت کشور اداره می‌شود و ثبت نام مهاجران افغانی که اغلب به صورت غیرقانونی وارد ایران شده‌اند در آن انجام می‌شود. خوش‌بختانه از طریق مسئولان دانشگاه علامه طباطبایی که درباره‌ی این موضوع مطالعاتی جدی انجام داده و از طریق سمینارهایی مجموعه عکس‌های «فتو ریاحی» و «گلشهر» را در افغانستان معرفی کرده بودند موفق شدم در این مکان حضور پیدا کرده و این فیلم را بسازم.»
بخش بعدی جلسه به صحبت‌های منتقد مهمان برنامه اختصاص داشت. در این بخش، نوید پورمحمدرضا با اشاره به ریشه‌های مشترک میان مجموعه عکس‌های بهمن کیارستمی درباره‌ی مهاجران افغان‌تبار و فیلم «اکسدوس» گفت: «وقتی به تصویرهای این مجموعه نگاه می‌کنیم با خود فکر می‌کنیم چه‌گونه امکان دارد زمان‌ها، خاطره‌ها، بدن‌ها و دست‌های دور از هم در قالب ابتدایی تکنیک‌ها به هم نزدیک شده و کنار هم بنشیند؛ و این عکس‌ها به ما یادآوری می‌کنند که فتوشاپ صرفاً یک نرم‌افزار نیست و تصویرها قابلیت آن را دارند تا جای زودگذری و گریزپاییِ بی‌رحم زندگی این‌گونه افراد را با جاودانگیِ مانا و ایستای عکس‌های دیگر پر کنند.»
پورمحمدرضا سپس با اشاره به پیوند فیلم «اکسدوس» به پروژه‌ی مجموعه عکس‌های بهمن کیارستمی از زندگی مهاجران افغان در ایران گفت: «در کتاب‌های عکس با کسی طرف هستیم که با میانجی‌گری دوربینِ صاحبانِ عکاسیِ «فتو ریاحی»، به چهره، وضعیت و خواب و خیال مهاجران افغان‌تبار نگاه می‌کند. اما در فیلم «اکسدوس» با فیلم‌ساز پرسشگر و کنجکاوی طرف هستیم که این‌بار با میانجی‌گریِ چشم و نگاه ماموران و متصدیان مرکز بازگشت امام رضا(ع) به آن‌ها نگاه می‌کند. با این تفاوت که برخلاف عکس‌های «فتو ریاحی» شخصیت‌ها دیگر ساکت و ساکن نیستند و این‌بار ماجراها و داستان‌هایشان را برای او تعریف می‌کنند.»
در ادامه‌ی جلسه، بهمن کیارستمی با اشاره به مدت زمان محدود فیلم‌برداری این فیلم گفت: «از آن‌جا که این اتفاق (موج بازگشت گسترده‌ی افغان‌ها به کشورشان) در حال وقوع بود فرصت چندانی برای تحقیق درباره‌ی موضوع و پیدا کردن نقطه دید خودم نسبت به این سوژه نداشتم. به همین خاطر وقتی در پایان نخستین روز فیلم‌برداری یک چهارپایه گذاشتم و کنار یکی از متصدیان این مرکز نشستم متوجه شدم بهترین مکان برای جایگاه نظاره‌ی دوربین آن‌جاست.»
