گوهر گمشده‌ی اصفهان امروز / گزارش نمایش مستند «خنده در تاریکی» در خانه سینما.
سالن سیف‌الله داد خانه سینما شامگاه دیروز (شنبه بیست و دوم دی‌ماه) شاهد نمایش و نقد و بررسی فیلم مستند «خنده در تاریکی» به کارگردانی مژگان خالقی بود.
در ابتدای این نشست که مصطفی شیری دبیر کارگروه نمایش انجمن کارگردانان مستند، اجرای آن را برعهده داشت کارگردان فیلم مورد بحث «خنده در تاریکی» را سومین تجربه در زمینه‌ی مستندسازی و پنجمین فعالیت خود در عرصه‌ی فیلم‌سازی دانست و گفت: «پژوهش این فیلم از سال 92 و فیلم‌برداری آن که تا همین اواخر ادامه داشت از اواسط سال 93 آغاز شد.»
وی گفت: «تدوین «خنده در تاریکی» نیز در دو سال اخیر و هم‌زمان با فیلم‌برداری بخش‌های باقی‌مانده‌ی فیلم در جریان بود.»
در ادامه‌ی جلسه، مهرداد فراهانی، منتقد مهمان جلسه، ساخت این فیلم که درباره‌ی تاریخ تئاتر در اصفهان ساخته شده را «یک اتفاق خجسته» توصیف کرد و با اشاره به «اهمیت و جایگاه تاریخی تئاتر اصفهان» گفت: «تئاتر خصوصی و چون و چرا و چگونگیِ آن از جمله مباحث دیرپایی است که ردپای آن را در اغلب نشریه‌هایی که به تئاتر پرداخته‌اند می‌توان یافت.»
وی سپس با اشاره به برخی اجراها در تئاترهای خصوصی شهر اصفهان گفت: «در حقیقت این فیلم می‌کوشد آلبومی از چند نسل پژوهشگر، نویسنده و فعال در زمینه‌ی تئاتر اصفهان باشد که خوش‌بختانه هنوز در قید حیات هستند و به همین خاطر از این زاویه یک سند ارزشمند به حساب می‌آید.»
فراهانی پر کردن جای خالی فعالیت برخی مراکز تحقیقی نظیر فرهنگستان هنر و پژوهشکده‌ی ارتباطات را یکی از دلایل اهمیت این مستند برشمرد و افزود: «جای تاسف و دریغ دارد که وقتی به تاریخ فرهنگ معاصر می‌رسیم درمی‌یابیم اغلب اتفاق‌های جدی در این حوزه به دست محققانِ مستقل انجام شده است. به عنوان مثال اگر کسی در جست‌وجوی فراز و فرود تاریخ معاصر تئاتر ایران باشد مجموعه کتاب‌های «تئاتر در گذر زمان» (نوشته‌ی ستاره خرم‌زاده‌‌اصفهانی) و اگر در پی تحقیق درباره‌ی تاریخ سینمای ایران باشد می‌توان مجموعه آثار عباس بهارلو را به او معرفی کرد. در حالی که در یک موسسه‌ی تحقیقاتی با ویژگی‌های فرهنگستان هنر کم‌ترین ردپایی از هنر در چهارصد سال اخیر دیده نمی‌شود.»
فراهانی هم‌چنین گفت: «اهمیت فعالیت یک فیلم‌ساز مستقل که با سرمایه‌ی شخصی خود دست به ساخت چنین فیلمی زده از آن رو است که متاسفانه چشم‌اندازی در مورد فعالیت سایر نهادهای رسمی و موسسه‌های تحقیقاتی در این زمینه دیده نمی‌شود.»
وی افزود: «در حقیقت باید گفت جدا از کتاب ارزشمند ناصر کوشان (درباره‌ی تاریخ تئاتر در اصفهان) از این پس فیلم «خنده در تاریکی» نیز جزو منابع تحقیقاتی قابل اعتنا در این زمینه به شمار خواهد آمد.»
در ادامه‌ی جلسه، مژگان خالقی ضمن اشاره به دشواری‌های ساخت و هم‌چنین پژوهش طولانی و دامنه‌دار «خنده در تاریکی» گفت: «وقتی تولید این فیلم را شروع کردم فکر نمی‌کردم ساخت آن این‌قدر سخت و طولانی باشد و جالب این که چالش جدی در مورد ساختار فیلم، زمانی آغاز شد که فیلم‌برداری بخش‌های اصلی آن تازه به پایان رسیده بود.»
وی گفت: «با تدوینگر فیلم (شهروز توکل) آزمون و خطاهای بسیاری را تجربه کردیم که یکی از آن‌ها بازبینی حدود هشتاد ساعت راش و انتخاب یک خط روایی از میان آن‌ها بود. به این ترتیب در چند مرحله پژوهش فیلم را پالوده و تکمیل کردیم تا سرانجام به جوهره‌ی مورد نظر رسیدیم.»
خالقی افزود: «زمانی که روی لحن روایت فیلم کار می‌کردم به نظرم رسید بهتر است بعد از مقدمه‌ی آغاز فیلم، دهه به دهه پیش برویم.»
وی پیدا کردن تصویرهای آرشیوی برای تکمیل خط روایی و هم‌چنین گفتار متن فیلم را دیگر چالش این فیلم عنوان کرد و گفت: «پیدا کردن حتی یک عکس کار بسیار دشواری است. به همین دلیل باید گفت دسترسی به تصویرهایی که در فیلم به کار رفته اصلاً آسان نبود.»
خالقی کتاب «تاریخ تئاتر در اصفهان» (نوشته‌ی ناصر کوشان) را یکی از مهم‌ترین منابع فیلم خود برشمرد و افزود: «با وجود این که بارها و بارها فیلم را دیده بودم، از آن‌جا که این نخستین نمایش «خنده در تاریکی» به حساب می‌آید تازه متوجه شدم چه سر و شکلی پیدا کرده است. در حقیقت، شکل فعلی فیلم، حاصل روندی است که در چند سال گذشته طی کرده.»
وی هم‌چنین گفت: «برای این فیلم، هنرمندان و پژوهش‌گران بسیاری در مقابل دوربین حاضر شدند که متاسفانه به دلیل حجم بسیار زیاد گفت‌وگوها و به ضرورت نحوه‌ی روایت فیلم، از بسیاری از آن‌ها استفاده نشد. این تصاویر قابلیت آن را دارند تا در آینده به عنوان یک منبع قابل اعتنا مورد استفاده قرار گیرند.»
